Δυσμορφία, ἀθυροστομία, πείνα, ξυλοδαρμοί, «θάνατοι» καί «νεκραναστάσεις», «τρέλα», καλαμπούρια «χωρίς νόημα»: τά στοιχεῖα αὐτά δέν ἐπανέρχονται κατά τύχη στή λαϊκή κωμωδία ὅλων τῶν τόπων καί τῶν ἐποχῶν· συγκροτοῦν ἕνα σύστημα, μιά συμβολική γλώσσα, ἡ ὁποία ριζώνει στή λαϊκή γιορτή – στόν τύπο λαϊκῆς γιορτῆς πού ὀνομάζουμε σήμερα «καρναβάλι» καί ὅπου φωλιάζει τό γενεσιουργό κύτταρο τοῦ παραδοσιακοῦ γελωτοποιοῦ.
Αὐτήν τή γλώσσα ἐξερευνᾶ ὁ Γιάννης Κιουρτσάκης. Ξεκινώντας ἀπό τή θεωρία τοῦ Ρώσου στοχαστῆ Μπαχτίν γιά τό λαϊκό γέλιο τοῦ Μεσαίωνα, ἐπιχειρεῖ ἕνα μακρύ ταξίδι στόν χρόνο καί στόν χῶρο πού μᾶς ἀποκαλύπτει βαθμιαῖα, μέσ’ ἀπό τήν πολυμορφία τῶν συγκεκριμένων ἐκδηλώσεων, τόν θεμελιώδη κώδικα τοῦ «καρναβαλιοῦ». Καί στό φῶς αὐτοῦ τοῦ κώδικα κάθε «δρώμενο», κάθε καλαμπούρι, κάθε «ἀνοησία» του Καραγκιόζη ἀποκτᾶ ἕνα ἀνυποψίαστο νόημα. Ἕνα νόημα πού παραπέμπει πάντα στήν τελετουργική ρίζα τοῦ γέλιου – στήν ἀρχέγονη «φιλοσοφία» τῆς γιορτῆς γιά τό σῶμα καί τή φύση, τή ζωή καί τόν θάνατο, τή φθορά καί τήν ἀνανέωση, τή σχετικότητα κάθε «σοβαρῆς» ἀλήθειας, καί τήν κρυφή ἑνότητα τῶν ἀντιθέτων. Ἕνα νόημα πού δέν παύει ὡστόσο νά μεταμορφώνεται, καθώς ο κόσμος ὁ ὁποῖος ἀναπλάθει κατ’ εἰκόνα του τόν σκιερό γελωτοποιό καθρεφτίζεται κατ’ ἀνάγκην στή γλώσσα του καί τή φορτίζει μέ τίς δικές του ἐμπειρίες, τή δική του ἰδεολογία.
Ἔτσι, ἡ παρούσα μελέτη, πού ἐξετάζει πρωταρχικά τή γιορτή, τό γέλιο καί τό θέατρο ὡς διεθνικά καί διαχρονικά φαινόμενα, ὁδηγεῖται λίγο λίγο στή νεότερη Ἑλλάδα καί στούς Νεοέλληνες: στο νεοελληνικό πρόσωπο πού κρύβεται καί συνάμα φανερώνεται πίσω ἀπό τό προσωπεῖο τοῦ κωμικοῦ ἥρωα. Καί οἱ πολλαπλές προσεγγίσεις τοῦ συγγραφέα –ὁ ὁποῖος συνδυάζει τή συγκέντρωση ἑνός πλούσιου λαογραφικοῦ ὑλικοῦ μέ τή σημειολογική ἑρμηνεία του, τή δομική μέθοδο μέ τήν ἱστορική ματιά, τά διδάγματα τῆς θρησκειολογίας μ’ ἐκεῖνα τῆς ψυχανάλυσης, τήν κοινωνιολογική προσπέλαση μέ τή θεατρολογία καί τή θεωρία τῆς λογοτεχνίας μέ τόν φιλοσοφικό στοχασμό– συγκλίνουν σέ μιά μοναδική ἀναζήτηση πού μπορεῖ νά συνοψιστεῖ μέ τόν ὅρο πολιτιστική ἀνθρωπολογία: σέ τελευταία ἀνάλυση, τό βιβλίο αὐτό εἶναι ἕνας λόγος γιά τόν ἄνθρωπο καί τόν πολιτισμό του – ἕνας λόγος γιά μᾶς καί τή ζωή μας.