έγραψαν…

O συγγραφέας
Γιάννης Κιουρτσάκης

Το έργο του Γιάννη Κιουρτσάκη εντάσσεται στην ευρωπαϊκή παράδοση της προσωποποιητικής ρητορικής κατά την οποία, από τον Άγιο Αυγουστίνο και τον Ρουσσώ έως τον Τόμας Μπέρχαρτ και του Ναμπόκοβ, ο συγγραφέας, ο αφηγητής, και ο ήρωας ταυτίζονται. Πριν λίγα χρόνια παρουσίασε ένα βιβλίο – ποταμό με τίτλο Σαν Μυθιστόρημα, το οποίο αμέσως προσείλκυσε την προσοχή της κριτικής αλλά και βραβεύθηκε με βραβείο του περιοδικού “Διαβάζω”. Το 2000 εκδόθηκε το μυθιστόρημα Εμείς οι Άλλοι, με ανάλογη επιτυχία. Τα βιβλία αυτά αποτελούν μέρη μιας τριλογίας με τον χαρακτηριστικό τίτλο Το ίδιο και το άλλο.
Ο Γιάννης Κιουρτσάκης ανήκει σε μια ελληνική παράδοση σημαντικών συγγραφέων, οι οποίοι, εκ παραλλήλου με το πρωτότυπο λογοτεχνικό, διαθέτουν και ενδιαφέρον κριτικό έργο. Οι μελέτες του συγγραφέα για τον νομπελίστα ποιητή Γιώργο Σεφέρη, για το “καρναβαλικό” (Μπαχτίν) θέμα του Καραγκιόζη, ή για την προφορικότητα και τον λαϊκό πολιτισμό, αποτελούν έγκυρα εργαλεία για την κατανόηση, μεταξύ των άλλων, θεμελιακών πηγών της νεοελληνικής λογοτεχνίας και τέχνης.
Τόσο το κριτικό όσο και το αμιγώς λογοτεχνικό έργο του συγγραφέα αφορά κυρίως το ζήτημα της συλλογικής αυτογνωσίας.
Ο Γιάννης Κιουρτσάκης ερευνώντας αρχετυπικά θέματα όπως τον Καραγκιόζη ή την προφορική παράδοση, κατόρθωσε να καταδείξει την αφομοιωτική δύναμη του ελληνικού πολιτισμού στις εκάστοτε σχέσεις του με το “Άλλο”, δηλαδή με την ξένη προφορική παράδοση, τον ξένο λαϊκό πολιτισμό κ.λ.π. Πέτυχε έτσι να συγκροτήσει, χρησιμοποιώντας σύγχρονα ιστορικά, ψυχαναλυτικά, κοινωνιολογικά κ.λ.π. εργαλεία, μια πολιτιστική ανθρωπολογία της νεότερης Ελλάδας η οποία καταγράφει και τη σχέση της τελευταίας με τον Δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό.
Ο πρώτος τόμος της αυτοβιογραφικής του τριλογίας ξετυλίγει “σαν μυθιστόρημα” ένα χρονικό της ζωής του συγγραφέα, από τη γέννησή του το 1941, έως τα δεκαοκτώ του χρόνια, όταν η ενηλικίωση έρχεται κάπως απότομα με την αυτοχειρία του μεγαλύτερου αδελφού του. Στο βιβλίο εκείνο καταγράφεται η περίοδος χειμερίας νάρκης και ταυτοχρόνως αθωότητας για τον ήρωα και την Ελλάδα – στην καθοριστική συγκυρία των ετών 1950 και 1960. Η αφήγηση, στον τύπο του bildungsroman, καταγράφει την ελληνική αστική οικογένεια, τις εξάρσεις, τα περιθώρια, το μικρό της αυτάρκες σύμπαν αλλά και την πορεία του ήρωα προς την εφηβεία με τα διαβάσματα και τις εμπειρίες των νέων εκείνης της εποχής.
Το Σαν Μυθιστόρημα χρησιμοποιεί στην αφήγηση εναλλακτικώς και τα τρία πρόσωπα, δηλώνοντας, δι’ αυτής της εκλεκτικής πολυφωνίας, την ανάγκη του ήρωα/αφηγητή/συγγραφέα να διαχωρίσει σε διακριτούς ρόλους την αυτοβιογραφική του αφήγηση.
Το δεύτερο μυθιστόρημά του, περιορίζει την αφήγηση αποκλειστικώς στο τρίτο πρόσωπο. Εδώ η ιστορία – μαρτυρία του βίου συνεχίζεται κατά την ίδια χρονική τάξη: από τον θάνατο του αδελφού και τη σχέση με την μετέπειτα σύζυγό του, Ζιζέλ έως τη συγγραφή του Σαν μυθιστόρημα, μόλις πριν μερικά χρόνια.
Η χρήση του στοχαστικού Εγώ ως ανθρωπολογικού “πειραματόζωου” σε ένα work in progress – που εξ ορισμού αντανακλά τη πολυφωνική κοινωνία στην οποία αυτό εγγράφεται, δεν εξαντλείται σε αυτή την πρωτοτυπία. το αποτέλεσμα επικυρώνεται από μια γλαφυρή και απολαυστική γραφή που συνδυάζει ευρηματικά τον κριτικό στοχασμό με την καλύτερη μυθιστορηματική παράδοση.
Τα βιβλία του Γιάννη Κιουρτσάκη εγγράφονται χάρη στη λογοτεχνικότητα, το στοχαστικό τους πλαίσιο και το ανθρωπολογικό τους όραμα, στην καλύτερη παρακαταθήκη της ελληνικής αυτοσυνειδησίας. Ως εκ τούτου, αποτελούν έναν ιδανικό προθάλαμο προκειμένου να εισέλθει κανείς στο σύνθετο σύμπαν του σύγχρονου ελληνικού κόσμου, από την κοινωνική του οργάνωση έως τις κυρίαρχες νοοτροπίες και τον πολιτισμό.

Άρης Μαραγκόπουλος
Συγγραφέας, κριτικός λογοτεχνίας

Τι έγραψε ο Τύπος για τα βιβλία του
ΓΙΑΝΝΗ ΚΙΟΥΡΤΣΑΚΗ
(αποσπάσματα από κριτικές)

Ελληνισμός και Δύση στο στοχασμό του Σεφέρη, δοκίμιο, Αθήνα, Κέδρος, 1979. Σελ. 304. ISBN: 960-04-1052-6

“Creece and the West in Seferis’s Thought” is an impressive piece of work by someone who has apparently kept a silent yet close and informed dialogue with the works of Seferis for many years and is now ready to publish at least part of this dialogue. Studies such as this, that set into relief the hidden unities and persistent, almost obsessive concerns of Seferis’s thought are useful because of the very character of that thought. Seferis is full of questions and tentative answers, fastidious, aristocratic, possessor of a razor-sharp mind that yearns for simplicity and clarity but has an obvious horror of banality. His essays and critical pronouncements in his diaries and letters must perplex those accustomed to expecting clear – cut statements and comfortable generalizations but will have a tempering and enlightening effect on more intelligent readers.
Moreover, Kiourtsakis’s book is one of the first attempts to study Seferis as a critic and a thinker methodically, in contrast to the poet Seferis.Kiourtsakis shows good scholarship and dedication in tracing, like a well-trained hound, in the works of Seferis the great poet’s views on Greece and the West and in catching the tension and the struggle for harmony between the two poles in the experience of twentieth-century Greece: the national and the international. The topic has become of course more timely due to Greece’s entry into the European Common Market.
The book, however, starts and ends as an exchange between a disciple and a venerated teacher, with the purpose (easily attained) of showing to a wider public the complexity and seriousness of Seferis’s position on this given topic of Greece and the West. It is a conservative work, and never once does it voice any criticism or reservation about Seferis’s premises or conclusions; nor does it venture to search for the personal and familial motivations behind some of Seferis’s stands on Greek national and supranational issues. And yet, in writing about Seferis now, ten years after his death, there is room for honest “opposition” to a man whose importance for Greece is firmly established, but whose example, like that of any great man, poses many questions and dilemmas.

George Thaniel
University College, Toronto
Περιοδικό WORLD LITERATURE TODAY
Χειμώνας 1981

Προφορική παράδοση και ομαδική δημιουργία, μελέτη. Αθήνα, Κέδρος, 1983. Σελ. 320. ISBN: 960-04-1074-7.

Η προφορική παράδοση προϋποθέτει μια πλούσια και διαρκώς δημιουργική μνήμη. Αρθρώνεται μέσα στη συλλογικότητα και απαιτεί τη δημοκρατική συμμετοχή. υπακούει στην πνευματική κοινοκτημοσύνη και μέσα από την προσωπική έκφραση κατορθώνει την ομαδική δημιουργία. Πάνω σ’ αυτόν τον πολύπλοκα διατεταγμένο καμβά ο Γιάννης Κιουρτσάκης συνθέτει την εικονογραφία και τη σημειωτική του Καραγκιόζη…

Η μελέτη του Γ. Κιουρτσάκη δεν είναι ένα απλό λήμμα στην εκτεταμένη βιβλιογραφία για τον Καραγκιόζη. Πέρα από το ότι αποτελεί συστηματική εργασία, συγκροτεί ολοκληρωμένη επιστημονική προσέγγιση. Συνδυάζοντας τη θεωρία της σύγχρονης επικοινωνίας, τα πρόσφατα συμπεράσματα της μοντέρνας λαογραφίας, τη γλωσσολογία του Roman Jacobson και, το κυριότερο, την κριτική της παραδοσιακής ελληνικής λαογραφίας ο συγγραφέας δίνει μια θεωρία και, ταυτόχρονα, κατορθώνει μιαν εμπειρική έρευνα.
Η αξία της φαίνεται διπλή. Πρώτα για τη γοητευτική – υποδειγματική – γλώσσα. Χωρίς να αισθηματολογεί υποβάλλει μιαν υπόγεια προσωπική ένταση. Ανασκαλεύει το μύθο και γνωρίζει την ποίηση. ψηλαφεί την αθωότητα ενός ανέκκλητα χαμένου κόσμου. Μετά γιατί πλησιάζει απροκατάληπτα – πέρα από τον εθνικισμό και τη θολή προγονοπληξία – το φαινόμενο της προφορικής λογοτεχνίας και μας κάνει να σκεφτούμε βαθιά πάνω σ’ αυτό. Παρουσιάζοντας το παράδειγμα του Καραγκιόζη αποδεικνύει μια σπάνια ενότητα θεωρίας και πράξης. Αξίζει νομίζω τον κόπο να τη διαβάσουμε και να τη ξαναστοχαστούμε πολλές φορές.

Βαγγέλης Χατζηβασιλείου
Κριτικός λογοτεχνίας
Περιοδικό ΔΙΑΒΑΖΩ, Νο 98, 11-7-1984

Καρναβάλι και Καραγκιόζης. Οι ρίζες και οι μεταμορφώσεις του λαϊκού γέλιου. Μελέτη. Αθήνα, Κέδρος, 1985. Σελ. 576. ISBN: 960-04-1053-4.

Β΄ ΚΡΑΤΙΚΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΔΟΚΙΜΙΟΥ

… το θεμελιώδη κώδικα του Καρναβαλιού εξερευνά με υποδειγματική μέθοδο ο Γιάννης Κιουρτσάκης, ξεκινώντας από τη θεωρία του ρώσου στοχαστή Μπαχτίν για το λαϊκό γέλιο στο Μεσαίωνα, για να καταλήξει στην εντυπωσιακή αποκάλυψη της “καρναβαλικής ρίζας του Καραγκιόζη”. Αποκαλύπτοντας και το νεοελληνικό πρόσωπο που κρύβεται και συνάμα φανερώνεται πίσω από το προσωπείο του κωμικού ήρωα.
Ένα συναρπαστικό βιβλίο για το ατέρμονο παιχνίδι του κόσμου – παιχνίδι του σύμπαντος και του ανθρώπου, της ζωής και του θανάτου, του θανάτου και της αναγέννησης, της σοφίας και της τρέλας, της κοινωνίας και του χρόνου…

Λάμπρος Λιάβας
Μουσικολόγος
Εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 5-3-1995

Σαν Μυθιστόρημα. Αθήνα, Κέδρος, 1995. Σελ. 576.